Trump 2.0| Texnologiya nəhəngləri ilə yeni dövr nələr vəd edir?

Bu şəxslər kabinet üzvləri üçün ayrılmış bölmədə xüsusi qonaq qismində iştirak edib və andiçmə mərasiminə yüksək səviyyəli maliyyə ianələri etməklə, birbaşa Tramp 2.0 dövründəki mövqelərini nümayiş etdiriblər.

Lakin Trampın ilk prezidentlik dövründə bu şirkətlər və rəhbərlər bir çox məsələlərdə ona qarşı çıxan və ABŞ-nin keçmiş prezidenti Co Baydenin seçkilərdə qələbəsini dəstəkləyən bəyanatlar verdilər. “Washington Post”un da sahibi olan Ceff Bezos Trampa qarşı qəzet vasitəsilə edilən tənqidləri qəbul edib. Tramp seçkiləri uduzduqdan sonra onun “Facebook” və “Twitter” platformalarında hesabları deaktiv edilib, beləliklə bir növ senzura tətbiq edilib və “Google” internet axtarışlarında senzura ilə bağlı müzakirələr gündəmə gəlib. Bununla belə, görünür, bütün dalğa yeni dövrdə tərsinə çevrilib. Bəs necə, niyə və hara?

Dəyişikliyin səbəbləri

Necə sualına cavab axtaranlar üçün İlon Mask doğru ünvan ola bilər. Mask da əvvəlki dövrdə Trampı tənqid edən adlardan biri idi, ancaq zamanla daha praqmatik münasibət qurmağı bacarıb. Bu prosesdə lobbiçilik yolu ilə siyasi münasibətlərə üstünlük verən bazar subyektlərindən fərqli olaraq birbaşa dəstək təcrübələrinə üstünlük verdi. O, seçki dönəmində Trampın mitinqlərində iştirak edib, maliyyə ianələri edib, seçkilərdə “X” platformasını açıq şəkildə tərəf kimi yerləşdirib və seçkilərdə qalib gəldikdən sonra Tramp hökumətində yer alacaq adlardan biri olub.

Mask fayda-xərc təhlili əsasında seçim etdi və qalib tərəfdə oldu. Bu qısa müddət ərzində hətta Trampın açıqlamaları ilə stimullaşdırılan kriptovalyuta bazarlarına sərmayələri ilə də ciddi qazanclar əldə edib. Maskın həmsədr olacağı ABŞ Hökumətinin Səmərəliliyi Ofisinin (DOGE) adının Maskın dəstəklədiyi kriptovalyuta ilə eyni olması belə təəccüblü mesajlar daşıdı. Buna görə də Maskın seçimi digər texnologiya şirkətləri üçün bələdçi oldu.

“Trampla əlaqə qurarsanız, qazanarsınız!” mesajı açıq şəkildə verildi. Siyasətlə münasibətlərini daha dolayısı ilə aparan texnologiya şirkətləri bu mesajla yeni dövrdə siyasət və hökumətlə münasibətlərini necə quracaqlarını anladılar. Proses çox sürətlə başladı, “Washington Post” Trampa qarşı tənqidi mövqeyindən əl çəkdi və daha mülayim mövqe tutmağa başladı. “Twitter” əl dəyişdirdikdən və fakt yoxlama mexanizmini ləğv etdikdən sonra “Facebook” oxşar siyasət dəyişikliyini qəbul etdi. Digər tərəfdən “SoftBank”, “OpenAI” və “Oracle” Trampla görüşərək, Süni Zəkaya (SZ) 100 milyard dollar sərmayə qoyacaqlarını açıqlayıb. Müxtəlif şirkətlərin rəhbərləri də Trampın evinə “nəzakətlə” baş çəkiblər.

Bu addımlar texnologiya şirkətləri üçün məqsədə gedən yolda yalnız başlanğıc kimi görünür. Çünki ilk gecə Tramp Baydenin SZ ilə bağlı qaydaları ləğv edən və “ABŞ-ni dünya SZ paytaxtına çevirmək” məqsədi daşıdığı bildirilən yeni icra fərmanını imzaladı. Təkcə bu fərman texnologiya şirkətləri üçün böyük qazancdır. Niyə sualının cavabı burada gizlənir. Avropa İttifaqının məhdudlaşdırıcı qaydaları, yüksək cərimələri, milli və beynəlxalq qurumları tənzimləmək cəhdləri texnologiya şirkətlərinin bəyənmədiyi hərəkətlər olarkən, Tramp bu təşəbbüslərə qarşı çıxacaq, texnologiya şirkətlərinin qazanma ambisiyasını dəstəkləyəcək, hətta yeni sərmayələri olan şirkətlərlə əməkdaşlığı genişləndirəcək kimi görünür. Buna görə də şirkətlər praqmatik və real səbəblərdən Trampla əl-ələ adddımlamağa davam edəcəklər.

Texnologiya şirkətlərinin məqsədləri

Bəs bu proses hara gedəcək? Əslində düzgün sual “Hara getmək lazımdır?” olmalıdır. Ancaq qısa müddətdə cəmiyyətin real ehtiyaclarına cavab verən yol xəritəsini cızmaq mümkün görünmür. Çünki texnologiya şirkətləri öz maraqlarına gəldikdə nə qədər irəli gedə biləcəklərini dəfələrlə göstəriblər. Onların təcrübəsi sosial media platformalarından SZ qaydalarına, e-ticarət təşəbbüslərindən rəqəmsal yayımlara qədər hər sahədə ləkəlidir. Onlar bir çox cinayətlərdə, o cümlədən etik pozuntularda, məlumatların düzgün istifadə edilməməsində, kartelləşmədə və insan hüquqlarına etinasızlıqda ittiham olunurlar.

Trampın qeyri-məhdud dəstəyi ilə yeni dövrdə bu pozuntuların nə qədər uzağa gedəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Müdafiə sənayesində SZ kimi vasitələrin məhdudiyyətsiz istifadəsi böyük təhlükə yarada bilər. Məlumatların təhlükəsizlik səbəbi ilə məhdudiyyətsiz girişə açılması fərdi hüquqlar üçün problemlər yarada bilər. Sərhədləri hələ müəyyən edilməmiş texnoloji yeniliklərin kommersiya, sənaye və ya hərbi məqsədlər üçün istifadəsi təhlükəli nəticələrə səbəb ola bilər. Əslində, filmin sonunda kiçik elit qrup istisna olmaqla, əksəriyyətin sevinməyəcəyini indidən proqnozlaşdırmaq olar. “Yeşilçam” filmində varlının qazandığı sonluqlarla o qədər də tanış deyilik, lakin hazırda “texnokratiya” və “oliqarxiya” adlandırılan bu qrupun Trampın yeni dönəmində ən azı bir müddət qazanc əldə etməyə davam edəcəyi dəqiq görünür.

Bu tənlikdə prosesin nəticəsini formalaşdıracaq bəzi vacib gözlənilməz dəyişənlər var. Bunlardan biri ABŞ siyasi elitasının texnokratik elitizmin yaratdığı risklərə reaksiyasıdır. Bundan əlavə, öz aralarında tez-tez eqo müharibələri yaşayan texno-elitalar arasında maraqların toqquşması və güzəşt axtarışları da prosesə təsir edən kritik elementdir. Trampın milli maraqlarla əlaqəli mümkün populist diskursu və bu diskursun korporativ maraqlarla uyğunluğu başqa bir dəyişən olacaq. Sanksiyalar və onların texnoloji şirkətlərin investisiyalarına mümkün təsirləri Çinlə texnoloji rəqabətdə digər dəyişən kimi qəbul edilə bilər.

Dəyişənlərin sayı və çəkisi dəyişə bilsə də, indiyə qədər yanğına uzaqdan baxan texnologiya şirkətlərinin rəqəmsal dünyada alovlara yanaşması yeni dövrün xəbərçisidir. Mask ilə başlayan rəqəmsal dünyadan hökumət idarəçiliyinə qatılmalar texnoloji inkişaflar kimi sürətlə təcil qazanır. Daha əvvəl texnologiya şirkətləri ilə dövlətlər arasında rəqabət olaraq təyin olunan bu prosesdə yeni bir pərdə açılır.

Bu dəfə rəqabətdən çox əməkdaşlıq gündəmdə ola bilər və bu əməkdaşlığın davamlılığı üçün yeni balanslaşdırıcı qüvvələrə ehtiyac ola bilər. Nəhayət, bu balans axtarışı günün sonunda mühasibat uçotunu təyin edəcək. Yanğına yaxınlaşan şirkətlər həqiqətən isti qalacaq, yoxsa yanaraq kül olacaq?